صفر تا صد استاپ موشن (قسمت دوم: تاریخچه استاپ‌موشن)
آخرین ویرایش: 10 آبان 1403
آیا به ساخت فیلم‌های کوتاه و انیمیشن علاقه‌مندید؟ استاپ موشن، هنری جذاب و خلاقانه است که به شما امکان می‌دهد دنیای خیال خود را به واقعیت تبدیل کنید. در این مجموعه چهار قسمتی، همه چیز درباره استاپ موشن را از مبانی اولیه تا بازار کار آن بررسی خواهیم کرد.
در قسمت اول این مجموعه، با مبانی استاپ موشن و مفاهیم پایه آن آشنا شدیم. حالا در این قسمت، به سفری در تاریخ این هنر جذاب می‌رویم. از آغازین روزهایی که استاپ موشن به عنوان یک تکنیک نوظهور ظهور کرد تا امروز که به یکی از محبوب‌ترین روش‌های انیمیشن‌سازی تبدیل شده است. با هم خواهیم دید که چگونه این هنر از یک ایده ساده به یک صنعت پررونق تبدیل شده و چه بزرگان و آثاری در شکل‌گیری تاریخ استاپ موشن نقش داشته‌اند. پس با ما همراه باشید تا با تاریخچه‌ی پرفراز و نشیب استاپ موشن در ایران و جهان آشنا شوید و از داستان‌های جذاب پشت پرده این آثار شگفت‌انگیز باخبر شوید.
مخترع استاپ موشن کسیت؟
عنوان "مخترع استاپ موشن" به طور قطعی به یک شخص خاص تعلق ندارد. ریشه‌های این تکنیک به اوایل قرن نوزدهم میلادی برمی‌گردد و توسط پیشگامانی همچون جیمز استوارت بلکتون(J. Stuart Blackton) توسعه یافت؛ سیرک هامپتی دامپتی ساخته‌ی بلکتون در سال ۱۸۹۸ به عنوان یکی از اولین نمونه‌های این ژانر شناخته میشود.
اولین استاپ موشن خمیری دنیا؟
فیلم کابوس مجسمه‌ساز ( The Sculptor's Nightmare) ساخته‌ی والاس مک‌کاچن (Wallace McCutcheon) در سال 1908، اولین انیمیشن شناخته‌شده‌ی کلیمیشن است که تا به امروز باقی مانده است.
همچنین فیلم کوتاه زنده باد گاو(Long Live the Bull) ساخته جوزف سان (Joseph Sunn) در سال 1926 به عنوان اولین فیلمی شناخته میشود که در ساختش تماماً از تکنیک کلیمیشن یا استاپ موشن خمیری استفاده شده است و به همین دلیل از جوزف سان به عنوان یکی از پیشگامان تکنیک کلیمیشن یاد میشود.
پدر استاپ موشن خمیری لقب کیست؟
ویلیام گِیل وینتون(William Gale Vinton ) یک انیماتور و فیلمساز آمریکایی است که در سال 1975 به خاطر ساخت انیمیشن کوتاه، دوشنبه‌ها تعطیل است (Closed Mondays) موفق به کسب جایزه اسکار شد، وینتون به دلیل استفاده از تکنیکهای مدرن در سبک کلیمیشن شهرت بالایی دارد و به همین دلیل بسیاری او را به عنوان پدر استاپ موشن خمیری میشناسند.
پدر استاپ موشن جهان لقب کیست؟
ویلیس اوبراین (Willis O'Brien) به دلیل خلق شخصیت‌های ماندگار مانند "کینگ کونگ" و به کارگیری تکنیکهای خلاقانه به عنوان پدر انیمیشن استاپ موشن شناخته میشود، اوبراین همچنین با تربیت شاگردان مستعد و انتقال دانش و تجربیات خود، به پیشرفت این هنر و ظهور انیماتورها و جلوه های ویژه داشت. آثار او نه تنها در زمان خود بسیار مورد استقبال قرار گرفتند، بلکه تاثیری ماندگار بر تاریخ سینما گذاشته و الهام‌بخش نسل‌های بعدی هنرمندان در این زمینه بوده‌اند.
پادشاه استاپ موشن لقب کیست؟
ریموند فردریک هری‌هازن (Raymond Frederick Harryhausen) یکی از پیشگامان صنعت استاپ موشن بوده که در کنار ویلیس اوبراین با ساخت جلوه‌های ویژه و خلق تکنیک"داینامیشن" به عنوان یک چهره بسیار مهم در این زمینه شناخته میشود و بسیاری به او لقب king of Claymation یا سلطان استاپ موشن خمیری را داده‌اند.
دوران طلایی استاپ موشن چه زمانی بود؟
تعیین یک دوره خاص به عنوان "دوران طلایی" استاپ موشن دشوار است، زیرا این تکنیک در طول تاریخ محبوبیت و افت داشته است. با این حال، می توان اواسط قرن بیستم یعنی بین سالهای 1950 تا 2000 را به عنوان عصر طلایی استاپ موشندرنظر گرفت، در این دوران هنر استاپ موشن به اوج خود رسید و از محدوده انیمیشن‌های کوتاه و فیلم‌های آموزشی فراتر رفت و وارد دنیای سینما، تلویزیون و حتی موزیک ویدیوها شد.بسیلری از آثار مهم سینما همچون برخورد تایتان‌ها (Clash of the Titans, 1981)، جنگ ستارگان(star wars) و ترمیناتور (The Terminator, 1984) در این سالها ساخته شدند و با پیشرفت تکنولوژیو تاسیس استودویوهایبزرگی همچون آردمن انیمیشن (Aardman Animations) و خلق آثار ماندگاری نظیر والاس و گرومیت (Wallace and Gromit) استاپ‌موشن را به سطح جدیدی از محبوبیت رسید.
اولین زنی که انیماتور استاپ موشن شد چه کسی بود؟
با این که احتمالاً بانوان زیادی در طول تاریخ در زمینه انیمیشن فعالیت داشته‌اند، اما به دلیل تبعیض جنسیتی، سهم آنها در این هنر به طور کامل به رسمیت شناخته نشده اند.
هلنا اسمیت دایتون (Helena Smith Dayton) به عنوان اولین بانوی انیماتور استاپ موشن شناخته میشود.
دایتون کار خود را با ساخت مجسمه های گلی آغاز کرد و با استفاده از تکنیک کلیمیشن یا استاپ موشن خمیری شروع به خلق آثاری کرد که از آن میان میشود به انتشار نسخه‌ای از «رومئو و ژولیت» ویلیام شکسپیر در 1917 اشاره کرد.
اما متاسفانه، به دلیل تغییرات سریع تکنولوژی و کمبود توجه به آثار هنرمندان زن در آن زمان، هیچ یک از آثار او به طور کامل حفظ نشده و تنها چند عکس ثابت و فریم‌های پراکنده از آنها باقی مانده است.
تا دهه 1960، تعداد کمی از زنان در استودیوهای انیمیشن استخدام می‌شدند و اکثراً به وظایف کم‌اهمیت مانند رنگ‌آمیزی یا طراحی پس‌زمینه محدود می‌شدند.
اما خوشبختانه در سالهای اخیر، زنان با تلاش و پشتکار خود، جایگاه خود را در این صنعت ارتقا داده‌اند و به عنوان انیماتور، کارگردان، نویسنده و تهیه‌کننده در سطوح مختلف مشغول به فعالیت هستند، از جمله:
جنیفر لی (Jennifer Lee)
کارگردان و نویسنده آمریکایی که به عنوان مدیر ارشد خلاقیت استودیو انیمیشن والت دیزنی مشغول به کار است و آثاری چون فروزن را در کارنامه دارد؛ او همچنین به عنوان اولین زن کارگردان در تاریخ دیزنی که یک انیمیشن بلند را کارگردانی کرده است، شناخته میشود و توانست جایزه اسکار بهترین انیمیشن بلند را از آن خود کند.نورا توومی (Nora Twomey)
کارگردان، انیماتور و تهیه کننده ایرلندی خالق کارهایی چون راز کلز(The Secret of Kells_2009) و نان آور(The Breadwinner_2017)جکی کاکل(Jackie Cockle)
انیماتور، کارگردان و تهیه کننده بریتانیایی آثار استاپ موشنی چون باد در درختان بید(The Wind in the Willows_1983/1989) و تیمی تایم(Timmy Time_2009/2012)
بهترین انیماتورهای استاپ موشن دنیا چه کسانی هستند؟
تعیین بهترین انیماتور استاپ موشن دنیا کار دشواری است، چرا که سلیقه افراد در مورد انیمیشن‌های استاپ موشن متفاوت است و هر انیماتور سبک و سیاق خاص خود را دارد.
با این حال، تعدادی از انیماتورهای استاپ موشن هستند که به خاطر آثار برجسته و خلاقانه خود در این زمینه شناخته شده‌اند و میتوان از آنها به عنوان بهترین‌های این حوزه نام برد.
در اینجا به چند نمونه از مشهورترین و تحسین‌شده‌ترین انیماتورهای استاپ موشن در دنیا اشاره می‌کنم:
-
نیک پارک (Nick Park)
نیک پارک، کارگردان و انیماتور انیمیشن والاس و گرومیت نیک پارک یکی از شناخته‌شده‌ترین انیماتورهای استاپ موشن است که به خاطر کار در استودیو آردمن معروف است. او مسئول انیمیشن شخصیت‌های محبوبی چون والاس و گرومیت(Wallace and Gromit_1989) و بره ناقلا (Shaun the Sheep_2007) است و به خاطر تکنیکهای خلاقانه و داستان‌گویی جذابش مشهور است.
-
هنری سلیک (Henry Selick)
هنری سلیک، کارگردان و انیماتور انیمیشن کورالین هنری سلیک به عنوان یکی از بهترین انیماتورهای استاپ موشن شناخته میشود. او با آثارش مانند کورالین (Coraline_2009) و کابوس قبل از کریسمس(The Nightmare Before Christmas_1993) وبه شهرت رسیده و در خلق شخصیت‌ها و دنیای جذاب آنها نقش زیادی داشته است.
-
کریس باتلر (Chris Butler)
کریس باتلر انیماتور و کارگردانی است که به خاطر کارهایش در پارانورمن (ParaNorman_2012)و حلقه گمشده (Missing Link_2019)شناخته شده است. او در خلق انیمیشن‌های جذاب و نوآورانه مهارت دارد.
کریس باتلر، کارگردان و انیماتور انیمیشن حلقه گمشده
علاوه بر این افراد، انیماتورهای استاپ موشن برجسته دیگری نیز در سراسر جهان وجود دارند که هر کدام با آثار خود به غنای این هنر زیبا افزوده‌اند. انتخاب بهترین انیماتور استاپ موشن به سلیقه و نظر شخصی شما بستگی دارد.
اولین استاپ موشن ایران؟
تعیین قطعی اولین انیمیشن استاپ موشن ایرانی دشوار است، چرا که سابقه‌ی این تکنیک در ایران به اوایل قرن بیستم باز می‌گردد و آثار پراکنده‌ای در این زمینه وجود دارد.
با این حال، برخی منابع از فیلم‌های زیر به عنوان نمونه‌های اولیه استاپ موشن در ایران نام می‌برند:
- بیمه عمر(1338) : ساخته‌ی نصرت کریمی، انیمیشنی کوتاه با تکنیک عروسکی است که در آن مفاهیم بیمه‌ی عمر به زبانی ساده آموزش داده میشود.
- موش و گربه(1339): ساخته‌ی اسفندیار احمدیه، انیمیشنی کوتاه با تکنیک عروسکی است که به ماجراجویی‌های موش و گربه می‌پردازد.
- ملک جمشید(1346) ساخته‌ی نصرت کریمی، انیمیشنی کوتاه با تکنیک کات اوت است که داستانی از شاهنامه را روایت می‌کند.
لازم به ذکر است که این لیست جامع نیست و تحقیقات بیشتری برای شناسایی و معرفی دقیق اولین آثار استاپ موشن در ایران نیاز است.
پدر استاپ موشن ایران:
با وجود اینکه عنوان "پدر استاپ موشن ایران" به طور قطعی به یک فرد خاص نسبت داده نمی‌شود، اما عبدالله علیمراد به دلیل سوابق درخشان، آثار ماندگار و تاثیرگذاری که در این زمینه داشته، بدون شک یکی از پیشگامان و اساتید مسلم استاپ موشن در ایران به حساب می‌آید و نقش بسزایی در اعتلا و غنی‌تر شدن این هنر در کشورمان ایفا کرده است. در ادامه به برخی از آثار ماندگار او اشاره شده است.
از آثار استاد علیمراد میتوان به کارهای زیر اشاره کرد:
یکی کم است (۱۳۷۶) - قصه‌های بازار (۱۳۷۴) - کشاورز و ربات (۱۳۸۹) - بهادر (۱۳۸۰) - تجربه و ترفند - روزی کلاغی - سریال
بیا آشتی کنیم(۱۳۹۲)
بهترین استاپ موشن های ایرانی:
انیمیشن‌های استاپ موشن ایرانی در سالهای اخیر توانسته‌اند با بهره‌گیری از تکنیکهای نوآورانه و داستان‌های تأثیرگذار، در جشنواره‌های بین‌المللی جایگاه ویژه‌ای کسب کنند. هنرمندان ایرانی با تلفیق خلاقیت، دقت و هنر داستان‌سرایی توانسته‌اند آثار برجسته‌ای خلق کنند که بازتاب‌دهنده فرهنگ و ارزش‌های انسانی هستند. در ادامه به معرفی برخی از بهترین آثار استاپ موشن ایرانی و کارگردانان برجسته این حوزه می‌پردازیم.
شتر و آسیابان(2003)
این مجموعه که شامل سه فیلم کوتاه عروسکی به نام‌های "جایگزین"، "کشاورز و ربات" و "سپیدبالان" است، به کارگردانی عبدالله علیمراد، یکی از آثار شاخص انیمیشن استاپ موشن ایرانی محسوب میشود. این فیلم‌ها به ترتیب در سالهای ۲۰۰۳، ۲۰۱۱ و ۲۰۲۲ در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تولید شده‌اند.
این مجموعه به واسطه شیوه استاپ موشن و طراحی عروسکی زیبا، همراه با داستان‌های مفهومی، توانسته است توجه زیادی در داخل و خارج از کشور به خود جلب کند.
سوزنبان (۱۳۹۵)
سوزنبان یکی از آثار موفق مهدی خرمیان است که در سال ۱۳۹۵ تولید شده است. فرایند تولید این انیمیشن ۱۰ دقیقه‌ای که به سبک عروسکی یا پاپت انیمیشن ساخته شده بیش از یک سال و نیم به طول انجامیده است. در ساخت سوزنبان از بسیاری از تکنولوژی‌های روز دنیا، از جمله پرینت سه‌بعدی، استفاده شده است و موفق به کسب جوایز متعددی در داخل و خارج از کشور شده است که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
دیپلم افتخار و مبلغ ۲۵ میلیون ریال - سی و سومین جشنواره فیلم «کوتاه تهران» - 1395 • تندیس نقره‌ای بهترین فیلم دوم به خاطر توانایی در القای‌معنایی‌شاعرانه • تندیس نقره ای بهترین جلوه‌های بصری به دلیل استفاده هنرمندانه از ابزارهای نوین و روزآمد - دهمین جشنواره پویانمایی تهران - 1395 جایزه «آقای رُوسی» Signor Rossi Award - سی و چهارمین جشنواره بین‌المللی «کارتون کلاب ایتالیا» - شهر «ریمینی» / ایتالیا - 1396 برنده جایزه بهترین انیمیشن - دهمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های ایرانی سانفرانسیسکو - انستیتو هنر سان فرانسیسکو / آمریکا 1396
گذشته(1400)
انیمیشن کوتاه گذشته به کارگردانی حمید محمدی یکی از موفق‌ترین آثار استاپ موشن ایران محسوب میشود. فرایند تولید این انیمیشن ۷ دقیقه‌ای که با تکنیک عروسکی (پاپت انیمیشن) ساخته شده است، بیش از ۵ سال به طول انجامید. یکی از ویژگی‌های برجسته این اثر، ساخت همزمان ۹ دکور مختلف و خلق ۳ فضای سورئال است که به جذابیت بصری آن افزوده‌اند.
گذشته که برای مخاطبان جوان و بزرگسال تولید شده است، داستان نویسنده‌ای را روایت می‌کند که به دلیل مزاحمت‌های مأموران حکومتی در هراسی دائمی زندگی می‌کند. انیمیت‌های نرم و حرفه‌ای، فضاسازی‌های قدرتمند و توجه به جزئیات در این انیمیشن، توجه بسیاری از منتقدان را به خود جلب کرده و باعث شده است تا این اثر جوایز متعددی از جشنواره‌های بین‌المللی دریافت کند از جمله:
تندیس بهترین کارگردانی و بهترین جلوه‌های بصری در سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه- تندیس نقره‌ای و دیپلم افتخار از دوازدهمین جشنواره بین‌المللی پویانمایی تهران- جایزه سپنتا برای بهترین فیلم انیمیشن از جشنواره ایرانیان سافرانسیسکو – مقام اول جشنواره باری کانادا - جایزه بهترین انیماتور در جشنواره اسپرینگز آمریکا
ده سالگی(1401)
انیمیشن ده سالگی یکی دیگر از تولیدات با کیفیت کانون پرورشی میباشد که به کارگردانی فاطمه جعفری و با تکنیک استاپ موشن عروسکی ساخته شده است، این اثر 18 دقیقه‌ای روایتگر داستان پدر و پسری است که در کلبه‌ای دورافتاده در دل جنگل زندگی می‌کنند
تمامی کاراکترها با استفاده از تکنیک کچه‌کاری (نوعی ساخت عروسک با الیاف طبیعی) ساخته شده‌اند و داخل آنها از آرماتورهای مفصلی برای حرکت‌پذیری استفاده شده است. عروسک‌های این انیمیشن سایزی حدود ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر دارند که به دقت در جزئیات و ظرافت انیمیشن افزوده است.
پروانه زرین بهترین فیلم کوتاه از بخش فیلم کوتاه و پویانمایی - تندیس زرین و دیپلم افتخار بخش بین‌المللِ پنجاه‌وسومین جشنواره بین‌المللی فیلم رشد - جایزه بهترین فیلم پویانمایی بخش مسابقه سینمای ایران چهلمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران - پروانه زرین سی‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان - جایزه سوم یازدهمین جشنواره بین‌المللی انیمیشن «گلد کوین کنستانتین» صربستان
سخن پایانی
در این قسمت، سفری هیجان‌انگیز در تاریخ استاپ موشن را تجربه کردیم و با بزرگان و آثاری آشنا شدیم که این هنر را به جایی که امروز هست رسانده‌اند. با شناخت ریشه‌های استاپ موشن، درک عمیق‌تری از این هنر پیدا می‌کنیم و می‌توانیم به عنوان هنرمندان، از تجربیات گذشتگان الهام بگیریم. در قسمت‌های بعدی، به سراغ نکات تخصصی ساخت استاپ موشن می‌رویم و به شما آموزش می‌دهیم که چگونه یک استاپ موشن حرفه‌ای بسازید. همچنین، بازار کار این هنر جذاب را بررسی خواهیم کرد تا بتوانید آینده شغلی خود را در این حوزه ترسیم کنید. پس با ما همراه باشید تا دنیای شگفت‌انگیز استاپ موشن را به طور کامل کشف کنیم.